5 AANBEVELINGEN ter ondersteuning van publieksarcheologie voor het verbreden van het maatschappelijke draagvlak
Het Forum Vlaamse Archeologie (FVA) streeft al jaren naar een breed maatschappelijk draagvlak voor de archeologie in Vlaanderen. Dit doet het Forum niet enkel door zelf archeologische publieksinitiatieven te organiseren, maar ook door de sector hierin te ondersteunen en een beter kader te creëren om aan publieksarcheologie te doen. Vanuit de praktijkervaring van onze leden en als netwerk van professionals, stelt het Forum dan ook 5 aanbevelingen voor in het kader van de komende beleidsperiode. We stellen ze hieronder voor.
Binnen de sector bestaat een grote nood aan een expertisecentrum en centraal steunpunt rond publieksarcheologie. Dit blijkt niet enkel uit de contacten met het werkveld, maar is ook als één van de voornaamste aanbevelingen geformuleerd in het Onderzoeksrapport Publieksarcheologie in Vlaanderen. De verhalen achter de archeologie verdienen het om naar het publiek te worden gebracht, en dat op een laagdrempelige manier. De sector vraagt hierin uiteenlopende ondersteuning. Het vooropgestelde steunpunt zou dan ook aan volgende doelstellingen moeten tegemoetkomen:
Het Forum Vlaamse Archeologie vult al jaren – volledig op vrijwillige basis – delen van deze leemte in met onder meer het enig archeologisch tijdschrift in Vlaanderen, de organisatie van de Archeologiedagen en de collegagroep publieksarcheologie. Laat de organisatie doorgroeien tot een volwaardig kenniscentrum met voldoende financiële middelen, of laat het samenwerken met andere verenigingen en instellingen in een bredere organisatie die deze doelstellingen evenzeer ter harte neemt.
Beperkte financiële injecties voor de ontsluiting van projecten die buiten de scope van de projectsubsidie educatie en publiekswerking vallen, kunnen de sector meer slagkracht bieden. Deze eenmalige investeringen moeten zowel volledige projecten als specifieke tools binnen projecten (zoals eenpodcast ofreconstructietekening) of kleine werkingsbudgetten (zoals voor weekendwerk of vrijwilligersvergoedingen) mogelijk maken. Door in te zetten op een eenvoudige procedure en snelle doorlooptijd kunnen deze budgetten als hefboom dienen voor kleine en lokale ad hoc-initiatieven.
Gemeenschapsarcheologie betrekt de lokale bevolking actief bij het archeologisch traject. Zo kunnen geïnteresseerden meewerken met de archeologen op terrein, helpen bij de vondstverwerking, zelf prospecties of bureauonderzoeken uitvoeren, enzovoort. Er zijn tal van activiteiten binnen de citizen science denkbaar.
Echter, door de huidige regelgeving en organisatie van de sector zijn participatieprojecten (vooral op terrein) vaak moeilijk. Toch is gemeenschapsarcheologie en actief kunnen participeren een veelgehoorde vraag en een belangrijke factor in de verbreding van het maatschappelijk draagvlak rond archeologie. Het loont de moeite om in te zetten op de realisatie en ondersteuning van dergelijke projecten. Dit kan door de vereenvoudiging van regelgeving en de uitrol van enkele pilootprojecten (in samenwerking met het agentschap Onroerend Erfgoed, de IOED’s, andere overheden en bedrijven). Het Forum denkt daarbij ook aan de uitbouw van een ambulante werking rond vondstmeldingen (een noodinterventieteam van vrijwilligers op afroep per regio). Verder onderzoek in verband met de praktische uitvoering hiervan en een concreet kader met best practice zouden hierin steeds welkom zijn.
Er is een grotere rol voor vrijwilligers weggelegd dan momenteel door de huidige regelgeving wordt mogelijk gemaakt (zie ook punt 3). Het gaat niet enkel over participatieprojecten, maar kan breder worden opgevat. Zo denkt het FVA bijvoorbeeld aan de metaaldetectoristen. Het is noodzakelijk om op termijn de beperkingen op vrijwilligerswerking op een doordachte en doorgesproken manier aan te pakken. Start een proces met relevante stakeholders die als concreet einddoel het hervormen van de vrijwilligersrol in de Vlaamse archeologie voor ogen heeft.
Momenteel is er in Vlaanderen geen overkoepelend communicatiekanaal waar archeologie centraal staat. Hoewel er diverse losse initiatieven zijn (365 Archeologiedagen, Ex situ, diverse sociale media-groepen en -pagina’s), stelt dit de sector niet in staat om op een gestructureerde manier een breed en divers publiek beter over archeologie te infomeren. Een centraal communicatieplatform met sterke ‘merken’ maakt het daarentegen mogelijk om op een moderne manier meer publiek te bereiken. Van opgravers die digitale content creëren tot een minister die met prijzen de mooiste vondst, interessantste site en beste publieksarcheologisch initiatief van het jaar in de bloemen zet. Het centrale doel is een divers publiek beter over archeologie te informeren, archeologie op een correcte maar aantrekkelijke en toegankelijke wijze te presenteren en streven naar een breder maatschappelijk draagvlak. In een ideale situatie maakt het actualiteitsplatform deel uit van het eerder genoemde steunpunt.